Zeus’un ölümlü bir kadından olan oğlu Herakles (Roma mitolojisinde Herkül) Atlas okyanusu tarafından Avrupa Kıtasıyla Afrika Kıtasının kıstakla yani ince bir kara parçasıyla birbirlerine bağlı oldukları yere, şimdiki Cebelitarık’ın önüne gelir. İki eliyle kıstası tutar ve o dillere destan gücüyle Atlas okyanusuyla, bir göl gibi kapalı bir deniz olan Akdeniz’i birleştirir. Ondan sonra buraya, İber yarımadası tarafına, üstünde “Burdan öteye yok…” yazılı bir tapınak yaptırır. Mitolojiye göre Atlas okyanusu tanrıların mekanının başladığı yerdir. Dolayısıyla insan oğlu oraya gidemez. Bilinen dünyanın sonudur.
27 Ocak Pazar, Endülüs gezimizin son durağı Sevilla‘dayız. Kısa bir süre sonra evimizin önüne bile çıkmanın derin bir mevzu olacağı karantina günlerinden bir haber, olağan bir şey yapıyormuş gibi Sevilla’yı sokak sokak geziyoruz. Tren Cordoba istasyonunda duracak ve burası kaldı diye hayıflanacağız. Yanımda oturan Amerika’lı kadın küçük oğluna kendi dilinde İspanya’yı sevdin mi diye soracak. Uzak diyarlardan Çin’den gelen salgın haberleri en fazla bir kaç dakika ilgimizi çekecek, virüsün bir gün buralara kadar geleceğini, ellerindeki haritalarla kendi etraflarında dönen bu çeşit çeşit insanları evlerine kapatacağını rüyamızda görsek hayra yoracağız.
Sevilla, çizgili defterime notlar aldığım, henüz yazılmamış son şehir.
Cadiz’den aşina olduğumuz asırlık manolya ağaçlarının, palmiyelerin, begonvillerin arasından ressamın adını aldığı Murillo bahçelerini, kestirme bir yolu kullanır gibi geçip Santa Cruz’a, eski Yahudi Mahallesine giriyoruz. Globalleşen dünyanın epeydir kaymağını yediği sivil mimarinin otele dönüşen geleneksel evleri burda da nasibini almış. Evlerin Seramik döşeli davetkar iç avluları tanıdık bir şeyler söylüyor. Ortada küçük bir şadırvan, etrafında portakal ağaçları, toprak saksılarda tevekkül sahibi kalanşolar. Çek çekli bavullar, çocuk busetleri, ağır sırt çantalarının tek sıra seyreden trafiği taş döşeli daracık sokakta durmamıza izin vermiyor. Ancak bir kaç saniye ferforje kapının ajurları arasından, sonradan bakmak üzere bir, şanslıysak bir kaç fotoğraf çekebiliyoruz. Şadırvanın sesini dinlemeye vakit yok.
Görülecekler listemize katedral ziyaretiyle başladık. İyi ki de öyle yapmışız. Sevilla Katedrali, ya da Catedral de Santa Maria de la Sede karanlık ve kasvetli, olabildiğince gotik. Camiden kiliseye dönüşürken sanki bir çeşit rekabete girilmiş. Daha yüksek, daha geniş, daha zengin. İnsanın böyle bir şeyi hayal etmesi için bile deli olması lazım; onca zahmet, onca zaman, onca servet! Duvarlarda resmedilen herkes çok mutsuz, özellikle İsa ve Meryem ana’ya uzun süre bakamıyorsunuz. Saf altından yapılmış altor pano, varaklar, kabartma heykeller, vitraj süslemeli yüksek pencereler. Yere göğe sığdırılamayan, her şehirde onun anısına yapılmış gösterişli eserlerle anılan Kristof Kolomb‘un mozolesi de burada. Rivayete göre kaşif Kolomb, onu üç kere uzak diyarlara keşfe gönderen kraliçeye kızmış da (artık aralarında ne geçtiyse?) “Beni sakın İspanya topraklarına gömmesinler” diye vasiyet etmiş. Bu nedenle mozole sembolik olarak dört kralın omuzları üstünde duran tabutla simgelenmiş. Gerçekten vasiyete sadık kalmak için mi böyle bir formata başvurulmuş bilinmez ama Kraliçe Isabel’in kulağına eğilip “Burdan öteye yol olabilir!…” deme cesareti gösteren Kolomb’a bu kadar kapris de mazur görülmeli. Giralda‘dan indiğimizde tevazu dolu küçük şapellerin birinde soluklandık. Her şey içerde kaldı ve çıkış kapısına açılan portakal bahçesi Katedralin aldığı kadarını geri verdi.
Ününe Game of Thrones dizisinin bir kaç sahnesiyle ün katan Alcazar sarayına görece kolaylıkla girdik. Uzun bilet kuyruğu inanılmaz bir hızla ilerledi. Kuyrukta 72 millet birlikte bekliyoruz. Olağan bir şekilde, aramızda sosyal mesafe olmaksızın birbirimize dostane gülücükler gönderiyoruz. O zamanlar tahammül eşiğimiz çok düşük olsa da, ılık havada, Ayasofya kızılına boyanmış aslanlı kapının önünde sıkılmadan bekliyoruz. İnce uzun bir bahçeden at nalı kıvrımlar, ince sütunlar üstünde yüksek balkonlarla çevrelenmiş geniş bir meydana girdik. İslam sanatının Hristiyan sanatına bile isteye uygulanmış bu şahane eser karşımızda.
Özellikle Araplar hatta Persler‘e kadar uzanan süsleme sanatı, geometrik desenler, mozaikler, mermerlerin üzerinde yaratılan harikalar, ışığın en iyi şekilde kullanıldığı pencereler cennet tasviri bahçelere bakıyor, altın yaldızlı çiniler, magribi zanaatı seramik desenler. Sarayın her bir bölümü ortasında havuzu, üstü açık iç avlusuyla kesintisiz bir ilişki kuruyor. Geniş balkonlar çinili merdivenlerle sofalara iniyor. Güneş Tanrısı Helios‘un Sevilla’ya cömertçe gönderdiği ışığı havuz ve çeşme sularından parlak çinilere devir daim yapa dursun, iç avludan yasemin, portakal, limon çiçeklerine, tavus kuşlarının, egzotik bitkilerin olduğu bahçelerde sadece şifa bulmuyor, hafif de kafa yapan bir alemler arası yolculuğa çıkıyorsunuz.
Yıl 1492, Kristof Kolomb Amerika’ya doğru yola çıktı. Koca dünya kendi etrafında yine aynı hızla dönse de artık önlenemez bir şekilde küçülmeye başlıyor. Yeni dünyadan kahve, domates, patates, kakao, altın ve gümüş geliyor, iştahı kabaran eskisi daha fazlasını istiyor ve Sömürge Dönemi başlıyor. Deniz kenarında olmanın hiçbir riskini taşımayan ama denizlere çıkabilen Endülüs’ün gözbebeği Sevilla, koloni ticaretinde önemli bir ticari merkez ve liman şehri olarak yükselişe geçiyor. Arapların Vadilkebir‘i Guadalquivir nehri Cadiz körfezinde Atlantik Okyanusuna varmadan önce Sevilla’dan geçiyor. İçinde deniz ticareti yapılan İspanya’da tek nehir. Macellan ve Kristof Kolomb’un Amerika’yı keşfe bu nehirden yola çıkmaları gibi teklere ve ilklere de sahip. Endülüs’lü çocuklara coğrafya dersinde en çok burdan soru geliyor olmalı.
Lopez de Rueda‘da kaldığımız, küçük bir meydana bakan, bir örnek balkon saksılarında lavanta çiçekleri ekili otel Murillo nehir kenarındaki kuleye Toro del Oro yani Altın Kule‘ye çok yakın.
Bir zamanlar nehirden gelecek tehlikelere karşı 13. yy da yapılan kule artık turistler için bir müze, şehre bir bakış. Encarnacion meydanındaki Metropol Parasol’dan sonra modası geçmiş bir görme biçimi, bir sahipleniş.
Plaza del Toros. 18. yy’da yapılmış, 1200 kişinin hep birlikte boğa güreşlerini seyredebileceği bir arena. Altın Kule‘yi arkanıza alıp kuzeye doğru Guadalquivir boyunca, yürüyerek varmanın mümkün olduğu makul bir uzaklıkta. Büyük nişli pencereleri İspanyol bayrağının renklerine boyanmış. Arkaya doğru genişleyen, dışardan daha çok (ikisine de gitmişliğim yok ama) hipodromla stadyum arası bir yapıya benzeyen, her halinden ona iyi bakıldığı belli olan, keyfi yerinde bir bina.
Biletimizi aldık ve uzun, kireç beyazı loş koridorun duvar süsleriyle oyalanıyoruz. Kovboy kapılarının ardından renkli boğa heykellerinin bulunduğu dar odalara uzaktan bakmak serbest, ellemek yasak. Anneler, babalar sarı kafalı bücürleri zor raptediyorlar. Yazık onlara, benim bile boynuzlarına, kah bacaklarının arasında duran kah sırtına çıkmış boğaların kuyruğunu elliyesim var. Sıra bize geldi, dünyanın en zengin boğa güreşi müzesini gezmeye resim galerisinden başladık. Ressamlar İspanyol ya da o muhteşem Endülüs ışığında resim yapmaya gelmiş gezgin sanatçılar. Konu boğa güreşi, mekan arena olan yüzlerce resimden sonra asıl hazinenin bulunduğu bölüme geldik. Sanki Nürnberg mahkemelerini geziyoruz, koyu gri elbiseli rehber kadın aşırı ciddi, aksanlı İngilizcesinden hiç bir şey anlamıyorum. Mimiksiz yüzündeki sabit bakışlarıyla o, bir gardiyan edasıyla anlata dursun ben görüş alanından yavaş yavaş çıkarak genç ölen matadorlara, seyirci önüne çıkmadan önce muhtemel son duaları için girdikleri küçük şapele, tüylü şapkalarına, dar, siyah kaşe pantolonlarına, saten ayakkabılarına, kırmızı pelerinlerine farkında değilmişim, istemeden olmuş gibi, belli belirsiz dokunuyorum. Kulağımda operanın notaları. Sert zemine ayakkabısının topuklarıyla vurarak tutkuyla dans eden kadının etrafında el çırpan onlarca Sevilla’lı kadın ve erkeğin arasında ben, onbaşı Don Jose‘ye tütün işçisi, güzel çingene kızı Carmen için meydan okuyan matador Escamillo’yu arıyorum?
Santa Justa tren istasyonuna olabildiğince erken geldik. Güneş hasta gibi bu sabah, kalın tül perdelerin ardından bir görünüp bir kayboluyor. Üzülüyorum, hatta bozuluyorum güneşin bu haline, kötü bir işaret gibi canım sıkılıyor. Neyseki içinde zaman geçirmeyi en çok sevdiğim yerde, bir tren garındayım. Bütün bir gün sıkılmadan kalabilirim burda. Türkiye‘de ya da dünyanın herhangi bir yerinde, küçük bir kasabanın ya da metropol bir şehirin olsun farketmez, tren istasyonu olsun da. Kızarmış ekmek üzerine domates püresi, peynir ve kahveyle kahvaltımızı garda yaptık. 14 yaşındaki kızımız artık her yere bizimle gelmek istemiyor, aslında, mümkünse hiç bir yere. 12:40 Madrid trenimize daha epey var. Bavulları Zeynep‘e, Zeynep’i de bir zamanlar bu topraklarda tecrübe edilmiş, dünyanın gördüğü rüya zamanlara, convivencia (birlikte yaşama) ruhuna emanet ederek gardan çıktık. Dışarda gözünü gözüme dikmiş, ona bir teşekkür borçlu olduğum pırıl pırıl bir güneş.
Yaya geçidinde yeşil ışığı bekleyen genç kadına, kulaklığının tekini çıkarırken elimdeki haritayı göstererek bir daha sordum. O da oraya gidiyordu ve onu takip edersek bizi de götürebilirdi. Memnuniyetle peşine takıldık, caddenin sonundan sağa ya da sola dönerken, karşıya geçerken orda olduğumuzdan emin olmak için arkasını yokluyor ve gülümseyerek yürümeye devam ediyordu. Kadının belli belirsiz bir baş hareketinden aldığımız aferine sadık kalarak, ceketinin bir sağa bir sola giden kıvrımlarından ve içe basan ayaklarındaki beyaz spor ayakkabılarından gözümüzü ayırmadan Metropol Parasol‘a kadar geldik.
Metropol Parasol, Roma döneminden kalma arkeolojik kalıntıların üzerine, modern mimarinin tüm nimetlerinden yararlanılarak yapılmış. Müze, sergi alanı, seyir terası, Burger King’den hallice restoranları, alt geçitlerdekine benzeyen, beyaz ışıklı sevimsiz dükkanlarıyla karışık bir yer. Şemsiye ya da mantar şeklinde tasarlanmış, bana metal hissi verse de ahşap malzeme birbirine köpükle (poliüretan) tutturulmuş.
Bunlardan bizim oralarda çok var hissiyatıyla Romalıların taban mozaikleri arasında gezerken, önümüze çıkan açık bir kapıdan bizi binlerce yıllık bir yolculukla günümüze getiren bir resim sergisine girdik, Angelino Corroredo, Aurora Castilla gibi çağdaş ressamlar yapmış bu resimleri. Beline bağladığı sweatshirtün kapüşonu ayak bileklerine kadar inen bir çocuk geçiyor önümden, yanında kırmızı beyzbol şapkasını ters takmış, kendisi gibi down sendromlu bir arkadaşı daha var. İlerde, bir resmin önünde duran çift de çocuklar gibiler ama daha yaşlı. Biz çıkarken daha da yaşlı olanlar kapıya yakın uzun, küp taburelere oturmuş diğerlerini bekliyorlardı.
Hava iyice ısındı. Garın önündeki masalardan birine oturdum kahve içiyorum. Saat 12’ye geliyor. Madrid tren saati yaklaştıkça gelen yolcu sayısı da artmaya başladı. Beyaz saçlı erkeklerin merdiven çıkan; bordo, pembe, kırmızı pantalonlu bacakları, eşlerinin rengarenk tüvit mantoları en az kendileri kadar etrafa neşe saçıyor.
Adam küf yeşili ceketinin yakasını hafifçe kaldırmış. Ceketiyle aynı renk, tek düğüm atılmış kaşkolunun içinden mavi gömleği görünüyor, kirli sakalının ve ensesine kadar inen gür saçlarının arasındaki beyaz lekeler uzun boylu adamın yaşını, yaşı da kendinden emin, rahat tavırlarını saklamıyor.
Kadının Lacivert üzerine kırmızı-beyaz çizgili eteği dizlerinin altına kadar uzanıyor. Lateks botları salaş, kenarı kürklü yün gri hırkasının içine giydiği deri ceketiyle aynı renkte. Kahve fincanından düşen minik bir damla beyaz gömleğine cüssesinden daha büyük bir leke bırakıyor. Canı sıkıldı, masanın üzerinde duran Fortuna marka pakete uzandı ve bir sigara yaktı, Bir iki nefes aldı almadı, kısacık sarı röfleli saçlarına pek yakışan bordo rujlu dudakları nerdeyse kulaklarına kadar varıyor. Sol elinde sigarası olduğu halde kadın ayağa kalkıyor, adama doğru bir iki adım atıyor ve sıkı sıkı sarılıyorlar.
15/04/20, Bitez
Yelda Ugan S.
Belli Belirsiz 